Turk Medeniyeti

İLK DÖNEM TÜRK TARİH VE MEDENİYETİ

A - Orta Asya'nın Sözlü ve Yazılı Kültür

Dönemleri

a- Türkler İ.Ö. 1200-600 yıllarında Altaylar,

Minusink Vadisi, Sibirya, Urallar ve Kıpçak

bozkırlarında tarih sahnesine çıktılar. Bu

dönem Karasuk kültürü olarak

adlandırılmıştır. İskit Türkleri etkinlik

göstermişlerdir. Türkler çadırlarda kalarak

Konar göçer hayvancılık yapmaktadırlar

b- İ.Ö. 600-400 yıllarında Yenisey ve İrtiş

ırmakları kıyılarında, Baykal, Balkaş Gölü ve

Orhun havzasında görüldüler ve Ötüken'e

yerleştiler. Bu döneme proto-Türk kültürü

denilmektedir, Kagnılı-Kanglı Türk boyları bu

dönemde ön plandadır. Türkü, destan gibi

sözlü Türk edebiyatı dışında bu döneme ait

Orhun alfabesiyle yazılan, yazılı Türk

edebiyatı örnekleri de bulunmuştur.

c- İ.Ö. 400-İ.S. 216 yıllarında Türkler

Yenisey, Orhun havzası, Ötüken, Tanrı ve

Aladağlar, Abakan, Selenga, Yedisu, Talas,

Hazar'ın Kuzey Doğusu, Tula Havzası, Işık

Göl, Altay-Pazırık'da hüküm sürdüler. Bu

dönemde Çin'in kuzeybatısındaki Kansu ve

Ordos bölgesinde yurt tutup yerleştiler. Bu

döneme, Taştık veya Hun kültür dönemi

denilmektedir. Çin yıllıklarına göre İ.Ö. 318

yılında Hunlar'la Çinli'ler barış antlaşması

imzalamıştır. Türk Hakanı Teoman İ.Ö.

220-209 yıllarında Hun Başbuğu olmuş,

yerine Oğlu Mete Han geçerek Î.Ö. 209-174

yıllarında Hunlara Hakanlık yapmış. Türk

boylarını bir araya getirerek Türk Birliğini

kurmuştur.

d- 350-557 yıllarında Akhunlar, Batı

Türkistan-Maveraünnehir, Horasan,

Afganistan ve Kuzey Hindistanda devlet

kurdular. Hakanları Eftal, Toraman Tekin,

Kula. Yazılı anıt diktiler.

e- Göktürkler: 552-630: Bumin Kağan bağlı

olduğu Moğol Juan Juan devletine

başkaldırarak; Kırgız, Oğuz, Tatar ve Uygur

Türk boylarının katılımıyla oluşturduğu bir

federasyonla tarihteki ilk Türk adını taşıyan,

Göktürk Devletini kurdu. 582'de Doğu ve Batı

olarak ikiye ayrıldılar. 630'da Çin yönetimine

girdiler. 681-744: İlteriş Kutuluk Kağan

Çin'den bağımsızlıklarını elde ederek 2.

Göktürk Devletini kurdu. Türkler: Kapağan

Kağan, Bilge Kağan ve Gültekin döneminde

altın devirlerini yaşadılar. Göktürkler, Orhun

Vadisine; Orhun Türk Alfabesi ve bazıları Çin

alfabesiye yazılmış (732) abide ve balbal

diktiler.

f- Tatarlar (630-1552): Tukay ve Almas

Kağan, Hazar Denizi Kuzey ve Doğusu. İdil

Havzası ve Karadeniz'in kuzeyinde Tatar

Devleti'ni kurdu. Tatar Devletini meydana

getiren; Karay, Balkar, Peçenek, Kuman,

Azeri, Kumuk, Başkurt, Çuvaş ve Tatar

Türkleri; Tatar Hanlığı döneminde yerleşik

hayata geçtiler.

g- Uygurlar (744-840): Kutluk Bilge Kağan,

Doğu Türkistan'da Uygur, Karluk ve Yağma

Türk boylarını bir araya getirerek Uygur

Devletini kurdu. Yerleşik hayata geçen ilk

Türk boyu uygurlardır. Şehirciliği başlatmışlar

ve zengin bir Türk Edebiyatı meydana

getirmişlerdir.

B- Hunlar (bkz: 95,110)

Hun Kelimesi; insan kişi, halk anlamındadır.

Kavimler birliği adı olarak kullanılmıştır. Çin

kaynaklarına göre İ.Ö. 4. yüzyılda Çin'in

kuzeyinde yaşayan göçebe bozkır kavimleri,

Çin'e karşı birleşerek; Federe veya

Konfederatif tarzda örgütlenmiştir. Hun

birliğinin çekirdeğini İskit Türkleri

oluşturmuştur. İ.Ö. 220 yılında Hun birliği

yönetimi, Mete'nin uruğu Tuku'lara geçmiştir.

Hun birliğine katılan halklar. Fin-Ogurlar,

Macarlar (Mağyar-Hungar), Moğollar,

Tibetliler, bazı yazarlara göre Slav Bulgarları

ile Doğu ve Batı Türkistan'da yaşayan diğer

Türk Boyları. Çinli'ler, Hunlara ; Hsiungnu,

Hou, Hui diyorlardı. Çin şehirlerine yapılan

Hun akınlarını durdurabilmek için 2000 km.

uzunluğunda set yaptılar. Çin Setti İ.Ö. 214

yılında tamamlandı

Hunlar İ.Ö. 318 yılında Çin ile antlaşma

yaptılar. Hunlar İ.S. 48 yılında kuzey ve

güney olarak ikiye bölündüler. Sienpiler İ.S.

156 yılında Kuzey Hun Devleti'ne son verdi.

Son Güney Hun Devleti de İ.S. 216 yılında

Çinlilerce yıkılınca, bağlı halkların bir kısmı,

Çin Egemenliğine girmeyip batıya yöneldi ve

üç yeni Hun Devleti kuruldu.

a) Hanedanı Moğol olan Batı Hun Devleti

(147-156); Hakan Panu

b) Hanedanı Macar olan Avrupa Hun

Devleti (375-469): Balkanlar, Tuna havzası.

Rua, Muncuk, Oktar ve Attila (434-452).

c) Hanedanı Türk olan Akhun Devleti

(350-557): Batı Türkistan ve Afganistan'da

kuruldu.Aksuvar, Toraman.