Bati Hun Imparatorlugu
Batı Hun İmparatorluğu
Büyük Hun
İmparatorluğunun
zayıfladığı ve Çine karşı gerilediği dönemde,
hükümdar konumunda olan Sağ Yabgu
Hohanye, Çin’e karşı makul ve yakın bir
tutum izlediği hatta gerekmesi durumunda
Çinin idaresi altına girebileceği düşüncesinde
olduğu için ağabeyi olan Sol Yabgu Çiçi,
kardeşiyle mücadeleye girmiş, Hohanye’nin
iyi ilişkiler kurmak için Çine gitmesiyle
yönetimi eline alarak kükümdarlığını ilan
etmesiyle başlayan süreç, Büyük Hun
İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı Hun
İmparatorluğu olarak ikiye bölünmesine sebep
olmuştur.
Batı Hun İmparatorluğunun Kuruluşu
M.Ö. 54 yılında, Büyük Hun İmparatorluğunun
Sağ Yabgusu durumunda olan Hohanye, Çin
ile iyi ilişkiler kurmak için Çin hanlığına
gittiğinde Sağ Yabgu konumuda olan Ağabeyi
Çiçi Yabgu, yönetimi eline alarak
Hükümdarlığını ilan etti ancak bu dönem çok
kısa sürdü. Hohanye, Çin den aldığı destek ile
Hun İmparatorluğunun doğu bölümüne
geçerek bulunduğu coğrafyaya hükmetti. Çiçi
ise artık batı bölgesinin yönetimini elinde
bulunduruyordu.
M.Ö. 54 yılına gerçekleşen bu mücadele
neticesinde Büyük Hun İmparatorluğu, fiziki
olarak Doğu ve Batı Hun İmparatorluğu olarak
ikiye bölünmüş oldu. Doğu Hun
İmparatorluğunun başında bulunan Hohanye,
Çin ile yakın ilişkiler içerisine girerek Batı
Hun İmparatorluğuna cephe aldı. Çiçi ise Batı
Hun İmparatorluğunun başına geçerek Çin’i
ve Çin ile iş birliği içerisinde bulunan kardeşi
Hohanye’ye karşı sert tavır aldı.
Çiçi Yabgu, kardeşi Hohanye ye göre daha
sert mizaçlı ve yenilgiyi kabullenmeyen
biriydi. Pek çok tarihçi Çiçi’yi, Büyük
İmparator Mete’ye benzetir. Çiçi’nin Amacı
Hun İmparatorluğunu eski gücüne
kavuşturmak ve Çine karşı üstünlük
sağlayarak bulunduğu coğrafyayı yöneten tek
imparatorluk haline gelmekti. Kardeşi
Hohanye ise, Çinin güçlendiğini ve Hun
İmparatorluğunun Çin ile mücadele
edemeyeceğini düşünerek iyi ilişkiler kurmak
ve gerekirse Çinin idaresine girmek
düşüncesindeydi.
Batı Hun İmparatorluğunun Güçlenmesi
İmparatorluğun ikiye bölünmesiyle birlikte,
Çiçi ve Batı Hun İmparatorluğu bulunduğu
coğrafyada güçlenmeye başladı. Aslında Çiçi,
hareket tarzı hasebiyle Mete ye benziyordu.
Bulunduğu coğrafyadaki hakimiyeti ele almak
için hızlı ve çok sayıda savaşa katılarak
ordusunun başında yer aldı. Önce Kırgızların
üzerine giderek topraklarına sahip oldu. Yine
doğusunda Vusunlar bulunuyordu.
Vusunlarıda bastırarak bir tehdit olmaktan
çıkarttı. Güneydoğusunda bulunan Çin in
üzerinede seferler düzenleyerek başarılı
sonuçlar aldı. Çiçi, bu savaşlardan sonra
güçlenerek hem kardeşi Hohanye, hemde Çin
için tehdit oluşturmaya başladı.
Çiçi’nin amacı Çine hükmetmekti. Tüm
hazırlıklarını Çin ile savaş için yapıyor ve
stratejilerini bu doğrultuda yürütüyordu.
Çiçinin bölgesinde söz sahibi olmaya
başladığı bu dönemde (M.Ö. 44) kardeşi
Hohanye (Doğu Hun imparatorluğu) Çin ile bir
anlaşma imzalayarak taraflardan birinin
saldırıya uğraması durumunda diğer tarafın
destek vereceği sözünü karşılıklı olarak kabul
ettiler. Bu anlaşmadan sonra Çiçi için kardeşi
Hohanye ve Çin farklı düşmanlar olmaktan
çıkarak aynı hedef haline geldi.
Batı Hun İmparatorluğunun Yıkılması
M.Ö. 36 yılında, batı Türkistan bölgesinde
yaşanan bir anlaşmazlık nedeniyle bölgeye
giden Çiçi, birlikleriyle savaşa katıldı. Savaşı
kazanarak olası bir Çin saldırısına karşı
Kırgız bölgesine çekildi ancak havanın çok
soğuk olması nedeniyle askerlerinin büyük bir
kısmını dönüşte kaybetti. Kırgız bölgesine
ancak 1500 askerle ulaşabilen Çiçi, hiç
beklemediği bir anda kardeşi Hohenye’nin
kuşatmasıyla karşılaştı. Kale savaşı şeklinde
gerçekleşen bu savaşta, Çin desteğinide
yanına alan Hohanye ve Çiçi 2 gün boyunca
savaştı. Çiçi, tüm askerleriyle birlikte bu
savaşta hayatını kaybetti ve Batı Hun
İmparatorluğu bu savaşla yıkılarak tarih
sahnesinden silindi. (M.Ö. 36)
Savaş sonrası yıkılan Batı Hun
İmparatorluğunda yaşayan Hun halkları, Doğu
Hun İmparatorluğu bünyesine girmeyerek
bölgede dağınık şekilde yaşadılar. Belirli
aralıklarla küçük çaplı devletler kurma
teşebbüsleri olsa da başarılı olamadılar.
Bölgede bulunan Siyenpilerin baskıları
sonucunda Hazar Denizine kadar itilerek bu
bölgede yaşamaya devam ettiler. Her ne
kadar kısa süreli bir İmparatorluk dönemi
olarak tarihe geçse de, Çiçi’nin Çin idaresini
kabul etmemesiyle Hun varlığını devam
ettirerek daha sonra kurulacak olan Avrupa
Hun, Akhun ve Göktürk imparatorluklarının
önünü açtılar.
Batı Hun İmparatorluğunun yıkılmasıyla Hun
İmparatorluğunun devamı niteliğini taşıyan
Doğu Hun İmparatorluğu ise, ilerleyen
zamanlarda Çin’in bölgedeki politikaları
neticesinde zayıflayıp Kuzey/Güney olarak
ikiye bölünerek yıkıldı ve bölgedeki diğer
kavimlere karışarak asimile oldular.
Batı Hun İmparatorluğu Hükümdarları
1) Panu Yabgu (48 - 83)
2) Sanmuldutzu Yabgu (83 - 84)
3) Yuliu Yabgu (84 - 89)
4) Yuçukien Yabgu (89 - 93)
5) Ankuo Yabgu (93 - 94)
6) Tingtoşi - Suyheuti Yabgu (94 - 98)
7) Vanşiçi - Suyti Yabgu (98 - 124)
8) Vuçihu - Şihço Yabgu (124 - 127)
9) Tejoşi - Suytsieu Yabgu (127 - 140)
10) Çenieu Yabgu (140 - 143)
11) Hulanjoşi Suytsieu Yabgu (143 - 147)
12) İlingşi - Suytsieu Yabgu (147 - 172)
13) Totejoşi - Suytsieu Yabgu (172 - 177)
14) Huçing Yabgu (177 - 179)
15) Kiangkiu Yabgu (179 - 188)
16) Teçişi - Suyheu Yabgu (188 - 195)
17) Huçutsiuen Yabgu (195 - 216)