Buyuk Hun Imparatorlugu
Büyük Hun İmparatorluğu (Çince: 東匈奴,anlamı: Doğu Hiung-nu), M.Ö. 220′de
yaşamış eski Türkçede Kun, Çince Hiung-nu,
batı dillerinde Hun adıyla geçen Altay
kavimlerinden oluşan devlet.
Hiung-nu adına ilk olarak M.Ö. 318 yılında
Çin ile yapılan Kuzey Şansi Savaşı’nda ve
bunun sonucunda yapılan anlaşmada
rastlanmaktadır. Hiung-nular günümüzün
Moğolistan bölgesinde; Çin’in kuzeybatısında
yaşamlarını sürdürmekteydiler. Bilinen ilk
imparatorları Teoman’dır. En büyük
imparatorları ise, Mete’dir. Çinliler önüne
geçemedikleri Hiung-nu’ların saldırılarının
ardından M.Ö. 214 yılında Çin Seddi’ni inşa
etmek zorunda kalmıştır. Bu yapı günümüzde
halen bir dünya harikası olarak kabul
edilmektedir. Ming Hanedanı döneminde de
yenilenen büyük duvarın birçok kısmı
sağlamlığı ile günümüzde hala ayakta
kalmıştır. Doğu Hiung-nular en parlak
dönemini Mete zamanında yaşamıştır.
Kuruluşu hakkında kesin bilgiler yoktur. M.Ö.
220 yılında Teoman tarafından kurulduğu
kabul edilir. Teoman’dan sonra devleti büyük
bir imparatorluk haline getiren Mete’dir.
Mete, İpek Yolu’na egemen olmak için Çin ile
savaşmıştır. M.Ö. 200 yıllarında Çin’i
yenilgiye uğratarak vergiye bağlamıştır. M.Ö.
187 yılında başında Ka-o-ti’nin bulunduğu
Çin İmparatorluk Ordusu’nu, Pa-i-Teng
Seferi’nde on tümenden oluşan (yüz bin
kişiye tekabül eder) disiplinli ve düzenli
ordusuyla yenilgiye uğratmıştır. Bu Çin
ordusunun sayısının bazı kaynaklarda iki yüz
bin bazı kaynaklarda ise otuz beş tümen yani
üç yüz elli bin olduğu yazmaktadır. Mete
devrinde Sibirya, Çin Denizi, Japon Denizi ve
Hazar Denizi arasında kalan tüm topraklara
hakim olunmuştur.
Mete’nin Çin’i topraklarına bağlamayıp, vergi
almak suretiyle yönetmesi sebebi, Çin
yerleşik hayatı ve siyasi etkisinden uzak
durma olarak yorumlanır. Bunun yanında
Çin’in kalabalık nüfusu altında Hunluk
özelliklerini kaybetmek istememiştir.
Hun devletinin ilk
kurucusu Teoman 'dır. M.Ö.220 'de başa
geçen ilk Hun hakanı Teoman o zamana
kadar dağınık yaşayan Hun boylarını merkezi
bir yönetim altında toplayarak Hun devletinin
ilk kurucusu olmuştur. Teoman'ın
kuruculuğundan sonra başa Mete geçmiştir.
Mete babasının kurduğu devleti kısa zamanda
başardığı fetihlerle imparatorluğa
dönüştürmüştür. Başa geçiş sırasına göre
Hun hakanları şunlardır.
1. Teoman M.Ö.220-M.Ö.209
2. Mete M.Ö.209-M.Ö.174
3. Lao-Şang M.Ö.174-M.Ö.160
4. Kung-Sin M.Ö.160-M.Ö.126
5. Iti-Sie M.Ö.126-M.Ö.114
6. U-vey M.Ö.114-M.Ö.105
7. Ousiuliu M.Ö.105-M.Ö.102
8. Kiuliu-hou M.Ö.102-M.Ö.101
9. Tçietiheu M.Ö.101-M.Ö.96
10. Houloku M.Ö.96-M.Ö.85
11. Houyenti M.Ö.85-M.Ö.68
12. Hiuliukiu M.Ö.68-M.Ö.60
13. Voyenkiu M.Ö.60-M.Ö.57
14. Houhansie M.Ö.57-M.Ö.31
15. Feoutchou M.Ö.31-M.Ö.20
16. Seuhiaijo M.Ö.20-M.Ö.12
17. Tcheyajo M.Ö.12-M.Ö.8
18. Outchou M.Ö.8-M.S.13
19. Ouloijou M.S.13-M.S.18
20. Houthouulh M.S.18-M.S.46
21. Pounou M.S.46-M.S.66
22. Yeou-lieou M.S.66-M.S.87
23. Yu-chukieu M.S.87-M.S.92
