Türk Kütüphanesi

Osmanli Dagilma Donemi

Osmanlı Devleti'nin Dağılma Dönemi (1792 –

1922)

DAĞILMA DÖNEMİ (1792 – 1922)

DAĞILMA DÖNEMİ PADİŞAHLARI :

III. Selim (1789 – 1807)

IV. Mustafa (1807 – 1808)

II. Mahmut (1808 – 1839)

Sultan Abdülmecid (1839 – 1861)

Sultan Abdülaziz (1861 – 1876)

V. Murat (1876)

II. Abdülhamit (1876 – 1909)

V. Mehmet Reşat (1909 – 1918)

VI. Mehmet Vahdettin(1918 – 1922)

XIX. Yüzyıl Devletler Tablosu :

Osmanlı Devleti’nde, 18. Yy.’da bütün

çabalara rağmen devletin çöküşü

önlenememiş, gerek içteki çöküntü, gerekse

dışta alınan mağlubiyetler ve büyük toprak

kayıpları yüzünden Osmanlı Devleti kendi

ayakları üzerinde duramayacak kadar

güçsüzleşmiştir. Büyük devletler arasında ki

sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak

ayakta kalmaya çalışmış, yani denge

politikası izlemiştir. 19.y.y.’ın sonlarına

kadar İngiltere, 1878 Berlin Antlaşması’ndan

sonra Almanya ile yakınlaşmaya girmiştir.

İngiltere’nin bu yüzyıldaki politikası

sömürgelerine giden yoların güvenliğini

sağlamaktır. Bu amaçla özellikle Doğu

Akdeniz’de zayıf bir Osmanlı Devleti işine

geldiğinden Osmanlı’yı Berlin Antlaşmasına

kadar desteklemiştir. Bu tarihten sonra

Osmanlı – Almanya yakınlaşması meydana

gelince Osmanlı’yı parçalamaya yönelik bir

politika takip etmiştir.

İngiltere ile rekabet halinde olan Fransa ise

Rusya ve özellikle Almanya karşısında

İngiltere ile beraber hareket etmektedir.

Sıcak denizlere inmek isteyen Rusya , hasta

adam olarak gördüğü Osmanlı’nın mirasını

paylaşmayı düşünmektedir.

Almanya ise Prusya krallığı etrafında

1870’de siyasi birliğini tamamlamış, güçlü ve

sanayileşmiş bir devlet olarak ortaya

çıkmıştır. İngiltere’nin sömürgelerine göz

dikmesi aralarında rekabete yol açmıştır.

Piyomento Krallığı etrafında siyasi birliğini

tamamlayan İtalya sömürge arayışı içindedir.

Avusturya ise, Balkanlar’ı ele geçirmek ve

Doğu Akdeniz’de yeni çıkarlar elde etmek

istemektedir.

 DAĞILMA DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI

Napolyon’un Mısır’ı İşgali (1798 – 1801)

Fransız İhtilali sonucu ortaya çıkan İhtilal

Savaşları’nda büyük başarı kazanan

napolyon, İngiltere’nin Akdeniz’deki

üstünlüğüne son vermek amacıyla 1798’de

Mısır’ı İşgal etmiştir. Osmanlı Devleti

İngiltere ve Rusya’dan yardım istemiştir.

Fransız donanması Mısır önlerinde İngilizler

tarafından yakılmıştır. Osmanlı Devleti’ni

barışa zorlamak isteyen Napolyon, Akka

Kalesi’ni kuşatmışsa da Cezzar Ahmet Paşa

yönetimindeki Nizam-ı Cedit orduları

karşısında ilk mağlubiyetini almıştır. 1801 El-

Ariş Antlaşması’nı imzalayan Fransa

Mısır’dan çekilmiştir.

Not-1 : Osmanlı – Fransız ilişkileri bu olayla

ilk kez bozulmuş, fakat 1804 Sırp İsyanı’ndan

sonra tekrar düzelmiştir.

Not-2 : Osmanlı denge politikası izlemeye

başlamıştır.

 Not-3 : Rus donanması ilk kez boğazlardan

serbestçe geçmiştir.

Not-4 : Fransa Doğu Akdeniz’deki etkinliğini

kaybetmiştir.

1806 – 1812 OSMANLI – RUS SAVAŞI :

Nedenleri :

- Rusya’nın geçici olarak işgal ettiği Ege

Adaları’nı Fransız tehlikesi sürdüğü

gerekçesiyle boşaltmaması

- Ruslar’ın Mora, Eflak, Boğdan ve Sırpları

kışkırtması

 - Osmanlı’nın Rusya yanlısı tavır izleyen

Eflak ve Boğdan beylerini görevden alması

- Boğazlar’ı Ruslar’a kapatması

- Napolyon’un Osmanlılar’ı kışkırtması

yüzünden savaşlar başlamıştır. Napolyon’un

iki yüzlülüğü sebebiyle yalnız kalan Osmanlı

Devleti mağlup olarak barış istemiştir.

1812 Bükreş Antlaşması :

- Baserabya Rusya’ya bırakılacak

- Prut Nehri sınır olacak

- Rusya savaşta işgal ettiği Eflak ve

Boğdan’dan çekilecek

- Sırplara imtiyaz verilecektir.

Not : İlk kez bir azınlığa imtiyaz

verilmiştir.Bu daha sonra diğer azınlıklara da

yol göstermiştir.

MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI(ULUSÇULUK

HAREKETLERİ)

 ** Sırp İsyanı (1804 – 1878)

Sebepleri :

¨ Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı

milliyetçilik akımı

¨ Rusya’nın kışkırtması

¨ Osmanlı merkezi otoritesinin bozulması

¨ Gönderilen yöneticilerin haksız davranışları

¨ Osmanlı Avusturya savaşlarında

Sırbistan’ın savaş alanı haline gelmesi

İlk isyan 1804’de Kara Yorgi tarafından

çıkarılmış, Rus savaşları yüzünden uzun süre

bastırılamamıştır. 1812 Bükreş Antlaşması ile

imtiyazlar elde eden Sırplar, 1829 Edirne

Antlaşması ile özerklik kazanmış, 1878 Berlin

Antlaşması ile de bağımsızlıklarını elde

etmişlerdir.

 Not : Sırplar Osmanlı’ya karşı ilk ayaklanan

millettir.

 ** Yunan İsyanı (1820 –1829) :

Sebepleri :

¨ Milliyetçilik akımı

¨ Rusya’nın kışkırtması

¨ Avrupa Devletlerinin Rumlar’ı eski Yunan

uygarlığının temsilcileri olarak kabul etmeleri

¨ Etnik-i Eterya’nın çalışmaları

¨ Osmanlı yönetimindeki bozulmalar

¨ Rum aydınlarının çalışmaları

İlk isyan 1820’de Eflak’ta çıkmış, fakat

Tepedelenli Ali Paşa tarafından bastırılmıştır.

Ali Paşa’nın Osmanlı yöntemiyle arasının

bozulup isyan etmesiyle uygun ortamı bulan

Rumlar 1821’de Mora’da isyan etmişler,

Avrupa devletlerinin de desteğini alan isyan

bastırılamamıştır. Mısır valisi Kavalalı

Mahmet Ali Paşa’dan yardım istenmiş,

Mehmet Ali Paşa Mora ve Girit valiliğine

karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır.

Buna kızan Avrupa devletleri, Navarin’de

Osmanlı ve Mehmet Ali Paşa donanmasını

yakmışlardır. Osmanlı Devleti tazminat

istemiş, buna karşılık Avrupa devletleri

Yunanistan’ın bağımsızlığını teklif etmişlerdir.

Kabul edilmeyince Fransa geçici olarak

Mora’yı İngiltere İskenderiye’yi işgal etmiştir.

Rusya ile savaş açmıştır. Yapılan savaşı

kaybeden Osmanlı Devleti, 1829 – Edirne

Antlaşması ile Yunanistan’ın bağımsızlığını

tanımıştır.

 1827 – 1829 OSMANLI – RUS SAVAŞI :

1826 Yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılmış,

yerini dolduracak bir ordu kurulamamıştı.

Ordusunu ve donanmasını kaybeden Osmanlı

Devleti Rusya karşısında başarılı olamamış,

Ruslar doğuda Erzurum’a, batıda Edirne’ye

kadar ilerlemişlerdir. Osmanlı Devleti barış

istemek zorunda kalmıştır.

- 1829 Edirne Antlaşması :

¨ Yunanistan bağımsız olacak (ilk kez bir

azınlık bağımsızlık kazandı.)

¨ Sırplar’a özerklik verilecek (ilk kez bir

azınlık özerklik kazandı.)

¨ Eflak ve Boğdan Osmanlı İmparatorluğu’na

bağlı kalacak fakat buralara imtiyaz verilecek

(Romanya’nın temelleri atılmıştır.)

¨ Osmanlı Devleti 8.500.000 lira savaş

tazminatı ödeyecek

¨ Doğu’da Batum’a kadar olan topraklar

Rusya’ya bırakılacak

Not-1 : Küçük Kaynarca’dan sonra

imzalanan en ağır anlaşmadır.

Not-2 : Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin

hazırlamıştır. (Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz

ilk topraktır – 1830)

Not-3 : Mısır sorununa sebep olmuştur.

MISIR SORUNU

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa,

Mısır’da güçlü bir yönetim,ekonomi, ordu ve

donanma oluşturmuştu. Mora İsyanı’nın

bastırılmasında yardım istenince, Mora ve

Girit valiliğini istemiş fakat Edirne

antlaşmasıyla Mora’da Yunanistan kurulunca,

Mora’ya karşılık Suriye valiliğini istemiştir. II.

Mahmut Girit’i vermekle beraber Suriye

valiliğini vermemiş, bunun üzerine Mehmet

Ali Paşa isyan etmiştir. Oğlu İbrahim paşa

komutasındaki Mısır ordusu Suriye’yi ele

geçirmiş,Osmanlı ordusunu Adana ve

Konya’da mağlup ederek Kütahya’ya kadar

ilerlemiştir. İstanbul tehlikeye girince II.

Mahmut Rusya’dan yardım istemek zorunda

kalmıştır. Rus donanma ve ordusu İstanbul

önlerine gelince bu durumdan İngiltere ve

Fransa rahatsız olmuştur. Onların müdahalesi

ile sorun uluslar arası bir hal almış ve

Kütahya Antlaşmasıyla belli bir süre için

çözüme kavuşturulmuştur.

1833 Kütahya Antlaşması :

¨ Mehmet Ali Paşa’ya Mısır valiliğine ek

olarak Suriye ve Girit valiliği

¨ Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliğine ek

olarak Adana valiliği verilmiştir.

Not-1 : Osmanlı Devleti’nin bir valisi

karşısında mağlup olması güçsüzlüğünü

ortaya koymuştur.

Not-2 : İki taraf da antlaşmadan memnun

kalmamıştır.

HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (1833) : II.

Mahmut , Mehmet Ali Paşa’dan çekindiği,

İngiltere ve Fransa’ya da güvenmediği için

Rusya’yla ittifak yapma yoluna gitmiştir. Bu

antlaşmaya göre ;

* Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa

Rusya ordu ve donanma yardımı yapacak,

fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak.

* Rusya saldırıya uğrarsa, Osmanlı Devleti

Boğazları kapatacak.

* Antlaşma 8 yıl geçerli olacak

Not : Böylece Boğazlar sorunu ortaya

çıkmıştır. Antlaşma İngiltere ve Fransa’nın

tepkisine sebep olurken, Rusya amacına bir

adım daha yaklaşmıştır. Osmanlı Devleti

egemenlik hakkını kullanarak son kez

Boğazlar’la ilgili olarak kendisi karar

vermiştir.

 ** BALTA LİMANI ANTLAŞMASI (1838)

8 Yıl sürecek antlaşmanın sonuna

yaklaşılması ve Mehmet Ali Paşa’yla

gerginliğin devam etmesi, Mısır ve Boğazlar

sorununda İngiltere’nin desteğini almak

isteyen Osmanlı Devleti’ni İngiltere ile

antlaşma imzalamaya sevketmiştir. Böylece

İngiltere’ye çok geniş ayrıcalıklar verilmiştir.

MISIR SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESİ :

Kütahya Antlaşması ile elde ettiği topraklarla

yetinmek istemeyen M. Ali Paşa ve verdiği

toprakları geri almak isteyen II. Mahmut

arasında 1839 Nizip Savaşı meydana

gelmiştir. Osmanlı ordu ve donanması

mağlup olmuş, mağlubiyet haberi İstanbul’a

gelmeden ölen II. Mahmut’un yerine

Abdülmecit tahta çıkmıştır.

Hünkar İskelesi Antlaşması’na göre

Rusya’nın yardım istemesinden çekinen

İngiltere Mısır sorununu uluslar arası bir

konferansa çekmiş, Fransa hariç Avrupa’nın

büyük devletlerinin katıldığı bir antlaşma

imzalanmıştır.

 ** 1840 Londra Mukavelenamesi

¨ Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak,

yönetimi Mehmet Ali Paşa ve ailesine

verilecek(Mısır Hidivliği)

¨ Suriye, Girit, Adana, Cidde, Osmanlı’ya geri

verilecek

 ¨ Mısır Osmanlı’ya yıllık vergi ödeyecektir.

Not-1 : Mısır iç işlerinde bağımsız, dış

işlerinde Osmanlı Devletine bağlı eyalet

durumuna gelmiştir.

Not-2 : Fransa’ya güvenerek antlaşmaya

uymayan M. Ali Paşa, Osmanlı – İngiliz

donanmasına yenilince antlaşmaya uymuştur.

BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ

Hünkar iskelesi Antlaşması’nın süresinin

dolması üzerine bu antlaşmanın

yenilenmesini engellemek isteyen İngiltere

sorunu uluslararası bir konferansa taşımıştır.

İngiltere, Rusya, Fransa, Prusya, Avusturya ve

Osmanlı Devleti katılmıştır.

1841 Londra Antlaşması (Londra Boğazlar

Sözleşmesi) :

¨ Boğazlar Osmanlı Devleti egemenliğinde

olacak

 ¨ Savaş gemileri geçemeyecek fakat ticaret

gemilerinin boğazlardan geçşi serbest

olacaktır.

 Not-1 : İlk kez Boğazlar’ın durumu uluslar

arası bir konferansta belirlenmiştir.

Not-2 : Rusya Hünkar İskelesi’yle elde ettiği

hakları kaybetmiştir.

Not-3 : İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki

güvenliklerini sağlamışlardır.

Not-4 : Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki

mutlak egemenliği sona ermiştir.

KIRIM SAVAŞI (1853 – 1856)

Sebepleri :

- Rusya’nın sıcak denizlere inmek istemesi

- Boğazlar üzerinde söz sahibi olabilmek için

Hünkar İskelesi’ne benzeyen bir antlaşma

yapmak konusunda Osmanlı’ya baskısı

- Balkan toplumlarının kışkırtması

- Kutsal yerler sorunu

- İstanbul’a elçi olarak gönderilen prens

Mençikof’un saygısız ve tutarsız istek ve

davranışları

 Rusya Osmanlı’ya savaş açarak doğudan ve

batıdan taarruza geçmiştir. İngiliz ve Fransız

donanmasının Boğazlar’dan geçerek, İstanbul

önlerine gelmesine kızan Ruslar, Sinop

limanında bulunan Osmanlı donanmasını

yakmıştır. (1853 Sinop Baskını). Rusya’nın

güçlenmesi, Boğazlar’da söz sahibi olması ve

Akdeniz’e inmesi Avrupa devletlerinin

çıkarlarına ters düşmekteydi. Bu amaçla

İngiltere, Fransa ve Piyemento Osmanlı’nın

yanında savaşa katıldılar. Müttefik orduları

karşısında Rusya tutunamayarak mağlup

oldu. Rus yönetiminde de değişiklik olmuş,

yeni Çar barış istemiştir. Paris’teki barış

görüşmelerine İngiltere, Fransa, Piyemento,

Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti

katılmıştır.

 1856 Paris Antlaşması :

¨ Karadeniz tarafsız bir bölge olacak, burada

Osmanlı ve Rusya donanma ve tersane

bulunduramayacak

 Yorum : Osmanlı Devleti galip geldiği

savaşta mağlup muamelesi görmüştür.

¨ Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti

sayılacak ve toprak bütünlüğü Avrupa

devletlerinin garantisi altında olacak

Yorum-1 : Böylece Avrupa devletler

hukukundan faydalanacak ve Rusya

karşısında toprak bütünlüğü korunmuş

olacaktır.

 Yorum-2 : Osmanlı Devletinin kendi

topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz

olduğu ortaya çıkmıştır.

¨ Osmanlı ve Rusya savaşta işgal ettiği

yerlerden geri çekilecek

¨ Eflak ve Boğdan’a özerklik verilecek

¨ Boğazların durumu 1841 Londra

Antlaşması’na göre olacak

¨ Tuna Nehri’nin yönetimi bir komisyona

bırakılacak ve ticaret gemilerine açık olacak

¨ Avrupa devletleri Osmanlı’nın yapacağı

ıslahatlara karışmayacak.

Not-1 : Paris Konferansı esnasında Osmanlı

Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak

konferansa sunmuştur. (iç işlerine

karışılmasını önlemek amacıyla).

Not-2 : Rusya, Küçük Kaynarca ve Edirne

Antlaşması ile elde ettiği hakları kaybetmiştir.

Not-3 : Osmanlı Devleti ilk kez Kırım Savaşı

esnasında Abdülmecit zamanında 1854’de

İngiltere’den borç almıştır.

Not-4 : Islahat Fermanı’nın antlaşma

metninde yer alması Avrupa’nın içişlerimize

karışmasına zemin hazırlamıştır.

1877 – 1878 OSMANLI – RUS SAVAŞI (93

HARBİ)

 Sebepleri :

- Almanya ve İtalya’nın siyasi birliğini

kurmasıyla Avrupa’da meydana gelen

gelişmelerden Rusya’nın faydalanmak

istemesi.

 - Kırım Savaşı’yla kaybettiği hakları elde

etmek istemesi

- Karadeniz kıyılarını silahlandırmak

istemesi

 - Bosna – Hersek, Sırbistan, Romanya,

Karadağ ve Bulgaristan’da kışkırtmalarda

bulunarak isyanlar çıkartması.

- Osmanlı Devleti’nin kuvvet kullanarak

isyanları bastırması ve Rusya yanlısı beyleri

görevden alması

- Böylece Balkan bunalımının ortaya çıkması

- Balkan bunalımını görüşmek için toplanan

Berlin, Londra, İstanbul konferansları

kararlarının Osmanlı Devleti’nce kabul

edilmemesi

 Not : İstanbul konferansı toplandığı esnada

Jön Türkler’in gayretleriyle Avrupa

devletlerinin iç işlerimize karışmasını

engellemek için Kanuni Esasi ilan edilerek I.

Meşrutiyet Dönemi başlamıştır. (23 Aralık

1876)

 Rusya ile yapılan savaşta ağır mağlubiyetler

alınmış, Ruslar doğudan Erzurum’a batıdan

İstanbul yakınlarında Yeşilköy’e kadar

ilerlemişlerdir. Osmanlı Devleti barış

istemiştir.

 1878 Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması :

- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız

olacak

 - Batum, Kars, Ardahan, Artvin, Doğu Beyazıt

ve Eleşkirt Rusya’ya bırakılacak

- Büyük bağımsız Bulgaristan kurulacak

- Osmanlı savaş tazminatı ödeyecek (30

milyon)

 - Bosna – Hersek’e muhtariyet verilecek

- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek

- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar

verilecektir.

 Not : Rusya tarihi emellerine ulaşma yolunda

önemli bir adım atmıştır. Balkanlar ve

boğazlarda elde ettiği haklar özellikle

İngiltere ve Avusturya’nın çıkarlarına ters

düşmüştür.

 Denge politikası izleyen II. Abdülhamit’in

müracatı ile Avrupa devletlerinin baskısıyla

Berlin Antlaşması imzalanmış ve Ayestefanos

yürürlüğe girememiştir. Ölü doğmuş bir

antlaşmadır. (Sevr ile ortak yanı)

1878 Berlin Antlaşması :

- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız

olacak

 - Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’ya

bırakılacak fakat Doğu Beyazıt ve Eleşkirt

Osmanlı’da kalacak

- Bulgaristan üçe ayrılacak; Makedonya

Osmanlı’da kalacak, Doğu Rumeli Hıristiyan

bir valinin yönetiminde imtiyazlı bir eyalet

olacak, asıl Bulgaristan ise Osmanlı’ya bağlı

özerke bir prenslik olarak kalacak.

- Savaş tazminatı 60 milyona çıkarılacak

- Bosna – Hersek Osmanlı’ya ait olacak

fakat yönetimi Avusturya’ya bırakılacak

- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek

- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar

verilecektir.

 Not : 19. Y.y. da imzalanan en ağır

antlaşmadır. Rusya, Balkanlar ve Boğazlar

üzerinde Ayestefanos ile elde ettiği hakları

kaybetti. İngiltere ile Avusturya en karlı çıkan

devletlerdir. Osmanlı Devleti açısından önemli

bir değişiklik olmamış, yalnız Rusya’nın

Osmanlı’yı parçalama emellerine set

çekilmiştir. Ermeni meselesi ortaya çıkmıştır.

Osmanlı Alman yakınlaşması başlamıştır.

İngiltere, Osmanlı’yı korumaya yönelik

politikasını değiştirmiş, bundan sonra

parçalamaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti’nin

tek kazancı Doğu Beyazıt olmuş, Kıbrıs gibi

önemli bir üs kaybedilmiştir.

DAĞILMA DÖNEMİ ISLAHATLARI

II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808 –

1839)

 II. Mahmut zamanında hemen her alanda ve

Avrupa direkt taklit edilerek ıslahatlar

yapılmıştır.

 - Askeri Alanda :

¨ Alemdar Mustafa Paşa tarafından Nizam-ı

Cedit’e benzeyen yeni bir ordu kurulmuştur.

Fakat Yeniçeriler tepki göstererek isyan

etmişler. Alemdar Mustafa Paşa öldürülmüş

ve kurulan Sekban-ı Cedit ocağı kapatılmıştır.

¨ II. Mahmut yeniçerilerden oluşan Eşkinci

adıyla yeni bir ocak kurmuşsa da talim

yapmak istememeleri yüzünden ocağı

kapatmıştır.

 ¨ 1826 Vakay-ı Hayriye : 1826 da halkın ve

ulema sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı

kaldırılmış, bu olaya Vakay-ı Hayriye

denmiştir.

 Not : Padişahların devlet üzerindeki otoritesi

yeniden sağlanmış, ayrıca ıslahatların

önündeki en büyük engel kaldırılmıştır.

¨ Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye

ordusu kurulmuştur.

¨ Seraskerlik makamı kurulmuştur.

- Yönetim Alanında :

¨ Sened-i İttifak (1808) : Ayanlar ile yapılan

bir antlaşmadır. Buna göre, ayanlar devlete

itaat edecek ve yeniliklere karşı çıkmayacak,

buna karşılık bulundukları bölgelerde vergi ve

asker toplayabileceklerdir.

Not : Hükümdarın yetkilerinin ilk kez

sınırlandırılması bakımından Magna

Charta’ya benzer. Zorla imzalatılmamış

olması bakımından farklılık gösterir.

¨ Divan kaldırılmış yerine nazırlıklar

(bakanlıklar) kurulmuştur.

¨ Memurlara rütbe ve nişan sistemi

getirilmiştir.

 ¨ İlk kez nüfus sayımı yapılmıştır. (Askeri

amaçlı)

 ¨ İller merkeze bağlanmıştır.

¨ Dirlik sistemi kaldırılmıştır. (Memurlara

maaş bağlandı)

¨ Dar’üş-Şuray-ı Bab-ı Ali (ıslahatlara

öncülük etmek için), Dar’üş-Şuray-ı Askeri

(askerlik işlerini düzenlemek için), Meclis-i

Valay-ı Ahkam-ı Adliye (adalet işlerini

düzenlemek için) kurulmuştur.

¨ Muhtar tayinleri yapılmıştır.

- Eğitim ve Kültürel Alanda :

¨ II. Mahmut resmini yaptırarak devlet

dairelerine astırdı.

¨ Posta, polis ve karantina teşkilatları

kuruldu.

 ¨ Memurlara fes ve pantolon giyme

zorunluluğu getirildi.

¨ Avrupa tarzı okullar açılmış, bu da

eğitimde ikiliklerin çıkmasına sebep olmuştur.

(Rüşdiye, Tıbbıye, Harbiye, Enderun’un yerine

Mekteb-i Maarif-i Adliye)

¨ İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi.

¨ İstanbul’da ilk öğretim zorunlu hale

getirildi.

 ¨ Takvim-i Vakayi adlı ilk resmi gazete

çıkarıldı.

 ¨ Yabancı müzik serbest bırakıldı.

- Ekonomik Alanda :

¨ İngilizler’le Balta Limanı Antlaşması

yapıldı (1838).

¨ Yerli malı kullanımı teşvik edildi.

¨ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için

gümrük kolaylıkları getirildi.

¨ Memurların ve askerlerin elbiselerinin yerli

kumaştan yapılmasına çalışıldı.

TANZİMAT DÖNEMİ (1839 –1876) :

- Tanzimat Fermanı (Gülhane-i Hatt-ı

Hümayun) (1839) :

Boğazlar ve Mısır sorununda Avrupa

devletlerinin desteğini almak ve azınlıklara

imtiyaz verme baskılarına son vermek

amacıyla Abdülmecid zamanında Dışişleri

bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından

hazırlanmış ve Gülhane parkında okunmuştur.

II. Mahmut döneminde başlayan batılı toplum

oluşturma çalışmalarına hız vermiştir.

Osmanlı Devleti’nde bütün ıslahatlarda

olduğu gibi Tanzimat Fermanı’nda da yenilik

isteği halktan değil yönetici tabakadan

gelmiştir. (Meşrutiyetler hariç). Tanzimat

Fermanı ilk kez padişahın üzerinde bir kanun

gücü olduğunu göstermiştir. (Bu yönüyle

Magna Charta’ya benzer). Bir hukuk devleti

olma yolunda önemli bir adımdır,

anayasacılık hareketi başlamıştır.

Maddeleri :

¨ Halkın can, mal ve namus güvenliği

sağlanacaktır.

 ¨ Askerlik, vatan hizmeti haline getirilmiş,

askere alma ve terhis işlemleri belirli

kurallara göre yapılacaktır.

¨ Vergiler, herkesin gelirine göre alınacaktır.

¨ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve

mahkemeler açık olacak

¨ Herkese mal, mülk, edinme ve istediği gibi

tasarruf hakkı sağlanacak.

¨ Rüşvet ve iltimas önlenecek.

Not-1 : Mülkiyet hakkı güvence altına

alınmıştır.

 Not-2 : Batılılaşma hareketi hızlanmıştır.

Tanzimat Dönemi Yenilikleri :

- Islahat Fermanı ilan edilmiştir (1856)

- İl genel meclisleri kurulmuştur.

- İltizam yolu ile aşar vergisi toplama usulü

kaldırılmış, maliye bakanlığı tarafından

toplanması kararlaştırılmıştır.

- Cizye miktarının belirlenmesi işi

patrikhaneye verilmiştir.

- İlk kağıt para basılmıştır. (Kaime – 1844)

- İlk dış borç İngiltere’den alınmıştır. (Kırım

Harbi esnasında – 1854)

- İlk demiryolu hattı kurulmuştur. (İzmir –

Aydın hattı)

- İlk telgraf okulu açılmıştır.

- Eğitim bakanlığı kurulmuş, okullar ilk, orta,

lise ve yüksekokul diye kısımlara ayrılmıştır.

- Öğretmen okulları ve mülkiye mektebi

açılmıştır.

 - Kız öğrenciler ilk kez okullara alındı.

- Şer’i kanunların yanında Avrupai tarz

kanunlar yapılmış bu da hukukta ikilik ortaya

çıkmasına sebep olmuştur.

Islahat Fermanı (1856) :

Kırım savaşı’nın sonunda 1856’da Paris’te

toplanan barış konferansına sunulmuştur.

Not : Fermanın sunulmasındaki amaç

Osmanlı Devleti üzerindeki baskıları azaltmak

konferanstan olumlu sonuçlar almak ve iç

işlerimize karışmalarını engellemek olmakla

beraber Avrupa devletlerinin iç işlerimize

müdahalesine daha fazla zemin hazırlamıştır.

Ferman daha çok hıristiyan azınlığa ve

onların haklarını, ayrıcalıklarını genişletmeye

yöneliktir.

Maddeleri :

- Din ve mezhep özgürlüğü sağlanacaktır.

- Okul, kilise, hastahane gibi binaların tamiri

ve yeniden inşaası sağlanacaktır.

- Hıristiyan ve yahudi azınlığı küçük

düşürücü sözler yasaklanmıştır.

- Hıristiyan azınlıklara devlet memurlarına ve

çeşitli okullara girme imkanı verilmiştir.

- Mahkemelerin açık yapılması, herkesin

kendi dinine göre yemin etmesi,

hapishanelerin ıslahı ve kanunların

azınlıkların diline çevrilmesi

kararlaştırılmıştır.

 - İşkence, dayak ve angarya kaldırılmıştır.

- Vergiler herkesin gelirine göre alınacak

- Azınlıklara bedelli askerlik getirildi.

- Hıristiyanlar da il genel meclisine üye

olabilecekler

 - Yabancılara da vergilerini vermek şartıyla

mal mülk sahibi olma imkanı verilmiştir.

- Azınlıklara da banka, şirket, okul açma

imkanı verilmiştir.

Not : Müslüman halka bir ayrıcalık

getirmezken gayr-ı müslim halkın hakları

daha da genişletilmiştir.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876)

Balkan bunalımını görüşmek üzere İstanbul

Konferansı toplandığı esnada Avrupa

devletlerinin iç işlerimize karışmasını

engellemek için 23 Aralık 1876’da

Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin

gayretleriyle Kanun-i Esasi ilan edilerek

Meşrutiyet dönemi başlamıştır. Meclisi Ayan

ve Mebusan olmak üzere iki tane meclis

açılmıştır. Ayanlar meclisi üyeleri padişah

tarafından seçilir ve ölene kadar üye kalırlar.

Meclis-i Mebusan üyeleri 50.000 kişide 1

olmak üzere halk tarafından seçilir.

Anayasaya göre yürütmeden padişah ve

hükümet, yasamadan meclis sorumludur.

Fakat son söz padişahındır. Hükümet

padişaha karşı sorumludur. Padişahın meclisi

açma kapatma yetkisi vardır.

Not-1 : Halk padişahın yanında ilk kez

yönetime katılmıştır.

Not-2 : 93 harbini bahane eden II.

Abdülhamit meclisi fethetmiştir.

Not-3 : 1881’de dış borçlarımızla ilgili

Duyun-ı Umumiye (dış borçlar genel idaresi)

kurulmuştur.

 II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908)

İttihat ve Terakkiciler’in baskıları sonucu II.

Abdülhamit 1908 Reval Görüşmeleri sırasında

meşrutiyeti yeniden ilan etmiştir. Türkçülük

fikri devlet üzerinde etkili olmaya başlamıştır.

Not : II. Meşrutiyet ile yönetimi fiilen ele

geçiren İttihat ve Terakkiciler 1913 Bab-ı Ali

baskını ile iktidarı resmen ele geçirmişlerdir.

(23 Ocak 1913)

Bir takım yeniliklerle yürürlüğe giren

Anayasaya göre padişahın meclisi açma,

kapatma yetkisi sınırlandırılmış, hükümet

meclise karşı sorumlu hale gelmiş, devlet

kademelerine gelebilmek için müslüman olma

şartı kaldırılmıştır.

31 Mart Vak’ası (13 Nisan 1909)

İttihat ve Terakki yönetiminden memnun

olmayanlar ve muhalifler isyan etmişler,

Selanik’ te oluşturulan Mahmut Şevket Paşa

komutasındaki hareket ordusu gelerek isyanı

bastırmıştır.

 Not-1 : Rejimi değiştirmeye yönelik ilk isyan

hareketidir.

Not-2 : II. Abdulhamit isyanla alakalı

görülerek meclis kararıyla tahttan

indirilmiştir.

Not-3 : Mustafa Kemal bu orduda Kurmay

Yüzbaşı olarak görev yapmıştır.

Not-4 : Bu dönemde kız öğrenciler için

yüksekokul açıldı.